Λευτέρης Στουκογεώργος: Μετά τον ουκρανικό χειμώνα, η γαλλική άνοιξη;

Ο πόλεμος στην Ουκρανία πυροδότησε ριζικές γεωπολιτικές μεταβολές. Από την κρίση του 2008, άρχισε να γίνεται εμφανής η αμφισβήτηση της παγκόσμιας κυριαρχίας των ΗΠΑ από Ρωσία και Κίνα. Αφού πέρασε όλα τα στάδια της ήπιας σύγκρουσης (νομισματικός, εμπορικός, χρηματοοικονομικός, τεχνολογικός, διαστημικός, ενεργειακός πόλεμος, μάχη για τις ζώνες επιρροής και τον έλεγχο στρατηγικών πρώτων υλών), η αντιπαράθεση έχει πάρει πλέον τα χαρακτηριστικά ενός proxy war μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας με θύμα τον ουκρανικό λαό, αλλά και συνολικά την Ευρώπη, ως πεδίο του πολέμου.

Η ενίσχυση των αντιμαχόμενων πλευρών δεν προμηνύει το τέλος του πολέμου. Οι Ρώσοι έχουν τεράστιο απόθεμα όπλων και προσωπικού και οι Ουκρανοί αμέριστη υποστήριξη από τις ΗΠΑ. Από την έναρξη του πολέμου, οι ΗΠΑ έχουν στείλει στην Ουκρανία στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας 3,4 δισ. δολαρίων, ενώ το Κογκρέσο αναμένεται να εγκρίνει την πρόταση Μπάιντεν για νέο πακέτο στήριξης ύψους 33 δισ. δολαρίων, εκ των οποίων τα 20 δισ. αφορούν στρατιωτικό υλικό. Στόχος των ΗΠΑ να παράσχουν στην Ουκρανία τα μέσα όχι μόνο για να αμυνθεί και να ενισχύσει τη διαπραγματευτική της δύναμη, αλλά και για να φθείρει τον Πούτιν, σύροντάς τον σε ένα είδος «ρωσικού Βιετνάμ». Οι έρευνες των New York Times και του NBC σχετικά με τη βοήθεια των ΗΠΑ στην Ουκρανία για την εξουδετέρωση των Ρώσων στρατηγών και τη βύθιση της ναυαρχίδας Moskva επιβεβαιώνουν την ενεργό εμπλοκή της Ουάσιγκτον στον πόλεμο.

Σε μια περίοδο γεωπολιτικής μετάβασης και, ταυτόχρονα, καπιταλιστικού μετασχηματισμού, τα σενάρια που προδιαγράφονται είναι δραματικά: μείωση παραγωγής, κρίση στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα, ενεργειακός πόλεμος, κλιματική κρίση, ύφεση, στασιμοπληθωρισμός. Ο πόλεμος έχει ωθήσει στα ύψη τις παγκόσμιες τιμές σε δημητριακά, φυτικά έλαια, λιπάσματα, απειλώντας με επισιτιστική κρίση Αφρική, Μέση Ανατολή, αλλά και την Ευρώπη. Η έλλειψη σπάνιων μετάλλων και γαιών αναγκαίων για την τεχνολογική επανάσταση παροξύνει τη γεωπολιτική ένταση, καθότι θα κρίνει ποιες υπερδυνάμεις θα αποκτήσουν την τεχνολογική πρωτοκαθεδρία.

Συνεπώς, η μόνη λύση είναι μια διεθνής συνθήκη ειρήνης τύπου Ελσίνκι (1975), με συμμετοχή των ΗΠΑ και της Κίνας, που θα προσφέρει εγγυήσεις σε Ουκρανούς, Ρώσους και Ευρωπαίους, με την προϋπόθεση οικοδόμησης μέτρων εμπιστοσύνης από τις αντιμαχόμενες πλευρές.

Κέρδη και ζημίες

Για τις ΗΠΑ αποτελεί ζωτική ανάγκη ένα «παγκόσμιο ΝΑΤΟ», ικανό να περιορίζει Ρωσία και Κίνα στα χωρικά τους ύδατα και να εξασφαλίζει την παγκόσμια κυριαρχία της Ουάσιγκτον. Στην Ευρώπη οι επιδιώξεις αυτές υλοποιούνται μέσω της νατοϊκής Ε.Ε. και στην Ασία μέσω των συμφωνιών AUKUS, Five Eyes και QUAD. Ο πόλεμος ενίσχυσε το μέχρι χθες απαξιωμένο ΝΑΤΟ και οι Ευρωπαίοι πείσθηκαν από το δόγμα Μπάιντεν. Ομοίως, ενισχύεται ο αμερικανικός άξονας του Δ. Ειρηνικού έναντι της Κίνας και του «καυτού ζητήματος» της Ταιβάν. Προς το παρόν, οι ΗΠΑ είναι η μεγάλη κερδισμένη. Όμως, το αμερικανικό σχέδιο δεν πείθει μεγάλες ασιατικές χώρες (Ινδία, Πακιστάν, Ινδονησία), τις αραβικές και αφρικανικές χώρες, ούτε καν τη Λ. Αμερική, και αυτή η μη ευθυγράμμιση με τις επιλογές της Ουάσιγκτον θα μπορούσε, στο μέλλον, να αποκτήσει πιο μόνιμα χαρακτηριστικά.

Στο ενεργειακό πεδίο, το ακριβό αμερικανικό σχιστολιθικό LNG αντικαθιστά μέρος του ρωσικού φυσικού αερίου στην ΕΕ, αναβαθμίζοντας τον ρυπογόνο και προβληματικό αυτόν κλάδο της οικονομίας των ΗΠΑ. Η οικονομία των ΗΠΑ, όμως, θα επηρεασθεί αρνητικά από την κρίση του πολέμου και η αύξηση των τιμών δεν βοηθάει τον Μπάιντεν ούτε εν όψει των εκλογών του Νοέμβρη (midterms), ούτε στον αρχικό σχεδιασμό του (Green New Deal).

Η Ρωσία, εφαρμόζοντας περιορισμένο πόλεμο σε μια άνιση αναμέτρηση, έχει καταφέρει να κλείσει την Αζοφική θάλασσα και να ελέγξει στρατηγικά σημεία της νότιας και ανατολικής Ουκρανίας, αλλά δεν έχει κατορθώσει να κερδίσει τον πόλεμο. Ανεξάρτητα από την έκβαση του πολέμου, η Ρωσία έχει χάσει το παγκόσμιο κύρος της, ως δύναμη ειρήνης και συνεργασίας.

Οι δυτικές κυρώσεις έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στη ρωσική οικονομία, αλλά δεν είναι ικανές να την καταστρέψουν. Αντισταθμίζονται εν μέρει από τις υψηλές τιμές πώλησης της ρωσικής ενέργειας και από το άνοιγμα της ρωσικής οικονομίας στις ασιατικές αγορές. Τεχνολογικά, όμως, και χρηματοοικονομικά, μετά το δυτικό εμπάργκο, η Ρωσία θα βρεθεί σε θέση απόλυτης εξάρτησης από την Κίνα. Ο πλούτος πρώτων υλών και σπάνιων μετάλλων συγκαταλέγεται στα στρατηγικά πλεονεκτήματα της Ρωσίας, αλλά το πάγωμα των εμπορικών δεσμών με την ΕΕ θα της κοστίσει ακριβά.

Η Κίνα έχει να χειριστεί τη μη ικανοποιητική ανάπτυξη λόγω Covid και οικονομικών ανισορροπιών, τη συγκρουσιακή κατάσταση στον ΝΔ Ειρηνικό με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της, το ζήτημα της Ταϊβάν και την οικονομική της επέκταση μέσω των πρωτοβουλιών της (BRI, New Silk Road, RCEP). Για την Κίνα, η μερική παγκοσμιοποίηση με την ΕΕ και το Global South είναι αναγκαία για τη μακροχρόνια πολιτική της. Η ασιατική υπερδύναμη είναι η δεύτερη μεγάλη κερδισμένη του πολέμου. Η εξάρτηση της Ρωσίας εξασφαλίζει στην Κίνα την ικανοποίηση των μακροχρόνιων ενεργειακών και διατροφικών της αναγκών, την πρόσβαση στις πολύτιμες ρωσικές πρώτες ύλες και πρόσθετη γεωπολιτική ισχύ. Όμως, η Κίνα θα ισορροπήσει μεταξύ Δύσης και Ανατολής, δεν θα διακινδυνεύσει τα πολλαπλά συμφέροντα της με τη Δύση χάριν της Ρωσίας.

Για την Ευρώπη, ο πόλεμος στην Ουκρανία σηματοδοτεί μια ιστορικά επικίνδυνη καμπή που φέρνει στην επιφάνεια όλες τις αδυναμίες της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής (κοινωνικές και εθνικές ανισότητες, ενεργειακή εξάρτηση, αρχιτεκτονική ασφαλείας, μεταναστευτική πολιτική). Εάν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες δεν αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και δεν δώσουν νέα, πολύπλευρη ώθηση στο ευρωπαϊκό εγχείρημα, η ΕΕ κινδυνεύει να μετατραπεί σε μια δεύτερης κατηγορίας περιφερειακή οντότητα, με ό,τι αυτό σημαίνει για την ευημερία των λαών της και την επιρροή του «ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου» στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Στη συγκυρία, βρίσκεται αντιμέτωπη με σοβαρές ελλείψεις κρίσιμων πρώτων υλών καθοριστικής σημασίας, με υψηλές τιμές ενέργειας για τα επόμενα δύο χρόνια, ενώ τα μακροοικονομικά δεδομένα υψηλού πληθωρισμού και χαμηλής ανάπτυξης δείχνουν στο βάθος ύφεση και κίνδυνο στασιμοπληθωρισμού. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, είναι ζήτημα χρόνου η ΕΕ να χάσει θέσεις στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, ειδικά από τρίτες χώρες που φροντίζουν να κρατήσουν αποστάσεις από τον πόλεμο και τις κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας.

Η συζήτηση για τη μεταρρύθμιση της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης και την αναθεώρηση των ευρωπαϊκών Συνθηκών αναμένεται μετά τις γαλλικές εκλογές, στο Συμβούλιο της Ευρώπης, στα τέλη Ιούνη. Ο Ντράγκι στην Ουάσιγκτον (9/5) θα αναζητήσει τις νέες κόκκινες γραμμές του Μπάιντεν με δεδομένο ότι το ρωσικό φυσικό αέριο δεν μπορεί να υποκατασταθεί ούτε τον επόμενο χρόνο για την Ιταλία και τη Γερμανία. Και όταν ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ δηλώνει ότι ο στόχος είναι να αποδυναμωθεί η Ρωσία, δεν είναι σαφές πού βρίσκεται η κόκκινη γραμμή και εάν η Ουάσιγκτον θα επιδιώξει μέχρι τέλους την αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία.

Οι κρίσιμες γαλλικές κοινοβουλευτικές εκλογές

Εν μέσω της παγκόσμιας καταιγίδας, διεξάγονται οι κρίσιμες για την Ευρώπη γαλλικές κοινοβουλευτικές εκλογές. Η Γαλλία είναι μια μεσαία δύναμη παγκόσμιας επιρροής, αλλά, ιστορικά, έχει ειδικό ρόλο στη διεθνή πολιτική και διακριτή πολιτιστική ακτινοβολία. Επιπλέον, βρίσκεται στην ηγεσία της ΕΕ και, μέσω του γαλλογερμανικού άξονα, συνδιαμορφώνει από προνομιακή θέση την ευρωπαϊκή πολιτική.

Ο Μακρόν επικράτησε στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, όπως αναμενόταν, αλλά το νέο στοιχείο είναι ότι το συστημικό μπλοκ έχει απέναντι του πλέον όχι μόνο την Ακροδεξιά, αλλά και την Αριστερά. Οι προοπτικές που άνοιξαν οι κοινωνικοί αγώνες, τα κινήματα απέναντι στη σαφώς νεοφιλελεύθερη και ταξική πολιτική της προεδρίας Μακρόν, έφεραν την Αριστερά ξανά στο προσκήνιο.

Σε γκραμσιανή λογική, ο φιλόσοφος Didier Éribon ελπίζει στην ικανότητα ανατροπής της συλλογικής πολιτικής και υπαρξιακής απελπισίας, σε μια κοινή δημιουργία νέων προταγμάτων και μιας νέας ταξικής πράξης: «Δεν είμαστε πλέον αντικείμενα πολιτικών αποφάσεων, γινόμαστε πάλι υποκείμενα». Η αλλαγή στρατηγικής του Μελανσόν σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές φάνηκε από την συνεχή αναφορά του στη γκραμσιανή έννοια του «κοινωνικού-πολιτικού μπλοκ», η οποία βρίσκεται πέρα ​​από την προσωποπαγή λογική που τον χαρακτήριζε.

Μετά τη συμφωνία Μελανσόν με τους Οικολόγους, το ΚΚΓ και τους Σοσιαλιστές, η συμπαράταξη της γαλλικής Aριστεράς ονομάστηκε NUPES («Νέα Λαϊκή, Οικολογική και Κοινωνική Ένωση») και θα κατέβει ενιαία στις 12 και 19 Ιούνη, στις κοινοβουλευτικές εκλογές. Το ριζοσπαστικό αριστερό πρόγραμμα της NUPES είναι θελκτικό στη νεολαία, στο πρεκαριάτο, σε ευρύτερα εργατικά και μικροαστικά στρώματα που πλήττονται από την πολιτική Μακρόν.

Στο νέο τριπολικό πολιτικό σκηνικό της Γαλλίας, το εκλογικό σύστημα των βουλευτικών εκλογών (577 μονοεδρικές περιφέρειες σε δύο γύρους), αναμένεται να δώσει στον δεύτερο γύρο αρκετές μάχες μεταξύ Αριστεράς-Ακροδεξιάς, καθώς και μεταξύ Αριστεράς-μακρονικού μπλοκ. Από την εκλογική συμπεριφορά των μακρονικών στην πρώτη περίπτωση και των ψηφοφόρων της Ακροδεξιάς στη δεύτερη, αναμένεται να εξαχθούν εξαιρετικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα, πόσο μάλλον αφού η Γαλλία θεωρείται ιστορικά το κατ’ εξοχήν «πολιτικό εργαστήρι» της Ευρώπης.

Εάν το πιο αισιόδοξο σενάριο είναι η NUPES να κατορθώσει να αποσπάσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και να υποχρεώσει τον Μακρόν σε πολιτική συγκατοίκηση, η κεντρική επιδίωξη της Αριστεράς είναι να εδραιωθεί ως δεύτερη πολιτική δύναμη της Γαλλίας και να μετατοπίσει αποφασιστικά τον ιδεολογικό άξονα προς τα αριστερά. Στη συνέχεια, θα έχει την ευκαιρία να αυξήσει κατακόρυφα την -κοινωνική και πολιτική- πίεση στον Μακρόν και να υποσκελίσει την Ακροδεξιά στον δρόμο προς τις επόμενες προεδρικές εκλογές.

Πάνω στη συγκυρία αλλαγής του ευρωπαϊκού πλαισίου και της μεγάλης κρίσης, ανοίγονται νέοι δρόμοι για ριζοσπαστικές διαρθρωτικές τομές στη νεοφιλελεύθερη ΕΕ για μια κοινωνική και οικολογική Ευρώπη, της Δημοκρατίας, των δικαιωμάτων, της μείωσης των ανισοτήτων. Οι τομές δεν μπορεί να υλοποιηθούν στο πολιτικό πεδίο παρά μόνο από μια ευρωπαϊκή προοδευτική συμμαχία με ριζοσπαστική στρατηγική.