Enrico Berlinguer

Ο ιταλός πολιτικός Ενρίκο Μπερλινγκουέρ γεννήθηκε στο Σάσαρι της Σαρδηνίας και ανήκε σε αριστοκρατική και εύπορη οικογένεια (ο ίδιος έφερε τον τίτλο του μαρκησίου). Καλλιεργημένη και πολιτικοποιημένη προσωπικότητα, με προοδευτικές και αντιφασιστικές ιδέες και δράση. Τις ιδέες αυτές ο Μπερλινγκουέρ τις εγκολπώθηκε από νεαρότατη ηλικία,και το 1943 έγινε μέλος του παράνομου τότε Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος για να αναδειχθεί γρήγορα γραμματέας της οργάνωσης της κομμουνιστικής νεολαίας της ιδιαίτερης πατρίδας του.

Γενέθλιο Αφιέρωμα (Βίντεο-φωτο)-” Ο ανεξάρτητος (Independent) κομμουνιστής Ενρίκο Μπερλινγκουέρ 25/5/1922-11/6/1984

Σαν σήμερα 25/5 γεννήθηκε ο μεγάλος Ιταλός Κομμουνιστής Ηγέτης στο ιστορικό κέντρο της Padova. Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, ο χαρισματικός ηγέτης του ΙΚΚ (PCI)

“Εργασία για όλους, από σπίτι σε σπίτι, από εργοστάσιο σε εργοστάσιο, από δρόμο σε δρόμο, κάνοντας διάλογο με τους πολίτες, με τη σιγουριά που σας δίνουν οι μάχες που έχουμε κάνει, για τις προτάσεις μας, γι’ αυτό που ήμασταν και γι’ αυτό που είμαστε, είναι δυνατό να κατακτηθεί μια νέα και ευρύτερη υποστήριξη για τις λίστες μας, για τον σκοπό μας, που είναι ο σκοπός της ειρήνης, της ελευθερίας, της εργασίας, της προόδου του πολιτισμού μας».

Τα τελευταία λόγια του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ.

Ως ηγέτης του ΚΚΙ ήρθε σε ρήξη με τη Σοβιετική Ένωση, ειδικά μετά τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν το 1980. Ο ίδιος έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ίδρυση του ρεύματος του Ευρωκομμουνισμού μαζί με τον Σαντιάγο Καρίγιο, το Ζωρζ Μαρσαί και άλλους Ευρωπαίους κομμουνιστές ηγέτες. Ήταν εξαιρετικά δημοφιλής και κατά τη διάρκεια της αρχηγίας του το ΚΚΙ υπήρξε το μεγαλύτερο κομμουνιστικό κόμμα της Δύσης, καθώς έφτασε να έχει 1,8 εκατομμύρια μέλη και πέτυχε ποσοστό 34,4% στις γενικές εκλογές του 1976

Ο Ρομπέρτο Μπενίνι προλογίζει την ομιλία του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ που ακολουθεί

Στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, ο Μπερλινγκουέρ με τη σκέψη του επηρέασε το ΚΚΕ Εσωτερικού και, ευρύτερα, αρκετούς διανοούμενους, δημοσιογράφους και νεολαίους της ελληνικής ανανεωτικής Αριστεράς. Αντίθετα, το ΚΚΕ και η ΚΝΕ του επιτέθηκαν με σφοδρότητα.

Τον Μπερλινγκουέρ και την πολιτική του απέρριψε όμως και ο Ανδρέας Παπανδρέου, με σειρά άρθρων του το 1977 στην εφημερίδα «Εξόρμηση» (τότε επίσημο κομματικό όργανο του ΠΑΣΟΚ) αν και του αναγνώριζε εντιμότητα και καλές προθέσεις.

Εργασία για όλους, από σπίτι σε σπίτι, από εργοστάσιο σε εργοστάσιο, από δρόμο σε δρόμο, κάνοντας διάλογο με τους πολίτες, με τη σιγουριά που σας δίνουν οι μάχες που έχουμε κάνει, για τις προτάσεις μας, γι’ αυτό που ήμασταν και γι’ αυτό που είμαστε, είναι δυνατό να κατακτηθεί μια νέα και ευρύτερη υποστήριξη για τις λίστες μας, για τον σκοπό μας, που είναι ο σκοπός της ειρήνης, της ελευθερίας, της εργασίας, της προόδου του πολιτισμού μας»

Η 11η Ιουνίου του 1984

Αυτά είναι τα τελευταία λόγια του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ σε ομιλία του στην Πάδοβα στις 7 Ιουνίου του 1984. Ο πλέον χαρισµατικός ηγέτης που ανέδειξε το ευρωπαϊκό κοµµουνιστικό κίνηµα στη δεκαετία του 1970. Στις αρχές του 1980 παθαίνει εγκεφαλική αιμορραγία την ώρα που εκφωνεί τον λόγο του μπροστά σε πλήθος που τον αποθεώνει. Μετά από τέσσερις ημέρες άνισης μάχης, στις 11 Ιουνίου ο ηγέτης του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ο εμπνευστής του «ιστορικού συμβιβασμού» και μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της ευρωπαϊκής Αριστεράς αφήνει την τελευταία πνοή.

Ο «πατέρας» του ευρωκομμουνισμού και του ιστορικού συμβιβασμού, ο άνθρωπος που ήθελε να ενώσει όλους του Ιταλούς δεν είναι πλέον στην ζωή. Μια απέραντη θλίψη απλώνεται σε όλη την χώρα. Πως γίνεται μια ολόκληρη χώρα να θρηνεί για έναν πολιτικό που δεν κυβέρνησε ποτέ; Γίνεται όταν μιλάμε για έναν ηγέτη ο οποίος είχε ονομαστεί από τους συντρόφους του ο «καλύτερος», για τον άνθρωπο που με την ευγένειά του, τον συναινετικό του λόγο, την οξυδέρκειά του και την διορατικότητά του κατάφερε να αναδείξει ότι τα κομουνιστικά κόμματα δεν είναι μονολιθικοί οργανισμοί. Ίσως ήταν η απόλυτη ανοχή του στις απόψεις των άλλων, ακόμη και σε ένα πολιτικό πλαίσιο, που έκανε τον Μπερλινγκουέρ τόσο αγαπητό από τόσους πολλούς, ακόμη και πέρα από την κομμουνιστική κοινότητα.
<span data-mce-type="bookmark" style="display: inline-block; width: 0px; overflow: hidden; line-height: 0;" class="mce_SELRES_start"></span>

Με την κάμερα του Βάλτερ Βελτρόνι – Διάρκεια 1 ώρα και 25΄

Ο Μαρκήσιος που έγινε ο πρωτοπόρος της Αριστεράς

Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ γεννήθηκε στο Σάσαρι της Σαρδηνίας στις 25 Μαΐου του 1922 και ήταν γόνος μια εύπορης αριστοκρατικής οικογένειας καταλανικής καταγωγής. Ο ίδιος μάλιστα είχε τον τίτλο του Μαρκήσιου. Η οικογένειά του γνωστή για τις προοδευτικές και αντιφασιστικές ιδέες-παρά την αριστοκρατική καταγωγή-επηρεάζει τον νεαρό Ενρίκο ο οποίος σε ηλικία 21 ετών γίνεται µέλος του παράνοµου τότε Ιταλικού Κοµµουνιστικού Κόµµατος για να αναδειχτεί σε σύντομο χρονικό διάστηµα γραµµατέας της οργάνωσης της κοµµουνιστικής νεολαίας της Σαρδηνίας.

Στη δίνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και εν μέσω μεγάλων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στην χώρα ο Μπερλινγκουέρ συλλαμβάνεται το 1944 για τη δράση του και φυλακίζεται. Μέσα στην φυλακή σκληραγωγείται και διαμορφώνει ακόμα περισσότερο τον πολιτικό χαρακτήρα του. Εγκαταλείπει τις νομικές σπουδές και αφοσιώνεται πλήρως στον κομμουνιστικό κόμμα.

Εκείνη τη χρονιά γνωρίζεται µε τον γενικό γραµµατέα του IKK (Ιταλικό Κομουνιστικό Κόμμα) Παλµίρο Τολιάτι και σιγά σιγά ανεβαίνει στην ιεραρχία του κόμματος για να φτάσουμε στο 1948 όπου είναι πλέον ένα από τα ηγετικά στελέχη. Με το πέρασμα των χρόνων ο Μπερλινγκουέρ παγιώνει την θέση του μέσα στο ΙΚΚ με την φήμη του να εξαπλώνεται κι εκτός Ιταλίας. Το 1968 εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής, ενώ τον επόμενο χρόνο εκλέγεται βοηθός γενικού γραμματέα δίπλα στον Λόνγκο ο οποίος πλέον μπαίνει στο περιθώριο λόγω σοβαρών προβλημάτων υγείας. Η χρονιά αυτή είναι σημαδιακή αφού ο 47χρονος πολιτικός κάνει κάτι το ασύλληπτο για τα κομμουνιστικά κόμματα. Στην διάσκεψη των της Μόσχας εκφράζει την αντίθεσή του για την εισβολή της «Μητέρας» Μόσχας στην Πράγα το 1968, ενώ αρνείται να δώσει την ψήφο του στην πρόταση για καταδίκη της Κίνας λόγω της διαμάχης με την ΕΣΣΔ.

Ο ηγέτης του Ιστορικού Συμβιβασμού και ο εκφραστής του Ευρωκομμμουνισμού

Ο Μπερλινγκουέρ έχει αφήσει άφωνο όλο τον κομμουνιστικό κόσμο και το 1972 ξεκινάνε οι ιστορικές αλλαγές που συντέλεσαν στην δημιουργία του «ευρωκομμουνιστικού» κινήματος μαζί με το γαλλικό και το ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα.

Enrico Berlinguer – Roberto Begnini

Όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Ευρωκομμουνισμός», ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης «… Στις 11 Ιουλίου του 1975 στο Λιβόρνο, μία από τις κόκκινες πόλεις της Τοσκάνης, οργανώθηκε μια συγκέντρωση στην τεράστια Πιάτσα Ριπούμπλικα με ομιλητή τον Μπερλινγκουέρ και τον Καρίγιο. PCI (Ιταλικό κόμμα) και PCE (Ισπανικό κόμμα) διακήρυσσαν από κοινού ότι η ευρωκομμουνιστική στρατηγική πεποίθηση ερχόταν σε απάντηση της “αδυναμίας του καπιταλισμού να ανταποκριθεί στις γενικές ανάγκες της κοινωνίας με βαθιές διαρθρωτικές αλλαγές”. Παρουσίαζαν ταυτόχρονα τις ψηφίδες που συνέθεταν το ευρωκομμουνιστικό ψηφιδωτό: ατομικές και συλλογικές ελευθερίες, απόκρουση κάθε «κρατικής» ιδεολογίας, δημοκρατικός πλουραλισμός, συνδικαλιστική ανεξαρτησία, δημόσιος και ιδιωτικός σχεδιασμός στην οικονομία».

Το ΙΚΚ υπό την ηγεσία του Μπερλινγκουέρ χαράζει μια γραμμή δημοκρατικού προγραμματισμού με μεταρρυθμίσεις που λίγο θυμίζουν ένα κλασικό κομμουνιστικό πρόγραμμα και περισσότερο μια μείξη στοιχείων σοσιαλδημοκρατικής ρύθμισης, πραγματισμού αλλά και θεσμοποίησης στοιχείων δημοκρατικής συμμετοχής που προέρχονταν από την δυναμική του κινήματος του Μάιο του 1968. Ο λαός της Ιταλίας επικροτεί τις αλλαγές αυτές και το ΙΚΚ γίνεται το πιο ισχυρό κομμουνιστικό κόμμα της Δυτικής Ευρώπης και εξαργυρώνει το ρεύμα αυτό με ποσοστό 34,4% στις εκλογές του 1976, ενώ στις δημοτικές εκλογές καταφέρνει να ελέγξει πάνω από τους μισούς δήμους της χώρας.

Τον Σεπτέμβριο του 1973, ο Μπερλινγκουέρ αποφασίζει να ταράξει τα λιμνάζοντα νερά της κομμουνιστικής ιδεολογίας με μια πρωτάκουστη άποψη, η οποία έμεινε γνωστή ως ο «Ιστορικός Συμβιβασμός». Δημοσιεύει τρία άρθρα στην Rinascita, το θεωρητικό εβδομαδιαίο περιοδικό του P.C.I., με τίτλο «Σκέψεις πάνω στην Ιταλία μετά τα γεγονότα της Χιλής». Εκεί ξεκαθαρίζει οριστικά ότι το κόμμα αποδέχεται το γεγονός πως η Ιταλία ανήκει στο Δυτικό Μπλοκ. Εντός αυτού όμως δεν επιδιώκει μια κάθετη διαίρεση της χώρας, αλλά διεκδικεί ένα εθνικό κοινοβουλευτικό δρόμο, την λεγόμενη «δημοκρατική εναλλαγή η οποία ορίζει την συμφωνία με δυνάμεις πέρα από την αριστερά προς την επίτευξη του κοινοβουλευτισμού, της κοινωνικής ειρήνης και της νομιμότητας.

Η αποτυχία και το απρόσμενο τέλος

Η εκτέλεση του Άλντο Μόρο, που ήταν ο βασικός συνομιλητής εκ μέρους των χριστιανοδημοκρατών με τον Μπερλινγκουέρ, από τις «Ερυθρές Ταξιαρχίες», είχε ως αποτέλεσμα το δόγμα του Ιστορικού Συμβιβασμού και το πείραμα του Ευρωκομμουνισμού να πάρει τέλος καθώς προκάλεσε ποικίλες αναταράξεις και από τις δυο πλευρές.

Το ΙΚΚ άρχιζε να έχει κρίση ταυτότητας. Πολλοί σύντροφοι αποχωρούν λόγω της γραμμή που έχει πάρει το κόμμα, ενώ και οι ψηφοφόροι ζητάνε την επιστροφή στα παλιά. Ο Μπερλινγκουέρ παρά την δύσκολη θέση καταφέρνει να μπει το κόμμα ξανά στις λαϊκές μάζες. Ο ξαφνικός του θάνατος όμως στις 11 Ιουνίου κόβει απότομα την πορεία με τα γνωστά αποτελέσματα (αυτοδιάλυση το 1991 του ΙΚΚ).

H τελευταία στιγμή πριν καταρρεύσει και φύγει από τη ζωή ο Μεγάλος Ηγέτης

Η Ιταλία χάνει έναν φωτισμένο ηγέτη και ο λαός έναν δικό του άνθρωπο ο οποίος άνοιξε τον δρόμο για μια νέα αρχή στην ανανεωτική αριστερά. Και στο τελευταίο του αντίο είναι όλοι εκεί. Πάνω 1,5 εκατ. άνθρωποι από κάθε γωνιά της χώρας τον συνοδεύουν στην τελευταία του κατοικία και αποτίουν φόρο τιμής στον άνθρωπό τους. Τα λόγια της γνωστής ακτιβίστριας- συγγραφέας Νάταλι Τζίνσμπουργκ περιγράφουν επακριβώς τι σήμαινε για τον λαό ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ. «Οι περισσότεροι Ιταλοί είχαν με τον Μπερλινγκουέρ μια σχέση προσωπική, μια σχέση σχεδόν εμπιστευτική, ακόμα και αν αυτή η σχέση περιοριζόταν σε έναν δημόσιο λόγο». Και μπορεί πλέον να έχουν περάσει 36 χρόνια, αλλά το κενό του παραμένει δυσαναπλήρωτο.

Δείτε στο βίντεο αυτό την τελευταία του ομιλία πριν πέσει σε κώμα

Ενρίκο Μπερλινγκουέρ: Ο άνθρωπος που ήθελε να ενώσει όλους

Στην κάμερα του Βάλτερ Βελτρόνι παρελαύνουν πολλά πρόσωπα. Ενα από αυτά είναι ο Πιέτρο Ινγκράο, ιστορικό στέλεχος του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος – καταπονημένος από τα 99 χρόνια που κουβαλά στην πλάτη του αλλά αρκετά διαυγής για να περιγράψει τη στιγμή που «έφθασε το φέρετρο από την Πάντοβα, με ένα τεράστιο πλήθος να ακολουθεί». Επειτα είναι ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ενωσης, που αναφέρεται στην καχυποψία με την οποία έβλεπε η Μόσχα τον ηγέτη του PCI. Μετά, ο πρώην αμερικανός πρεσβευτής στη Ρώμη Ρίτσαρντ Γκάρντνερ που μιλάει για τον σκεπτικισμό με τον οποίο υποδέχθηκε η Ουάσιγκτον το άνοιγμα του κομμουνιστή ηγέτη στο ΝΑΤΟ. Είναι και ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Τζόρτζιο Ναπολιτάνο που συγκινείται στην ανάμνηση ενός ανθρώπου που θαύμαζε αλλά με τον οποίο δεν συμφωνούσε. Και είναι τέλος οι μαθητές του σχολείου στο Σάσαρι της Σαρδηνίας – το ίδιο σχολείο όπου πήγαινε ο ίδιος την εποχή του φασισμού. «Ποιος ήταν ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ;» είναι η ερώτηση που τους απευθύνεται. Τα παιδιά δηλώνουν άγνοια. Ο εμπνευστής του «ιστορικού συμβιβασμού» και μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της ευρωπαϊκής Αριστεράς τούς είναι παντελώς άγνωστος.

Η πιο συγκλονιστική μαρτυρία, όμως, είναι του Σίλβιο Φινέσο, ενός εργάτη από την Πάντοβα που περιγράφει ακόμη και σήμερα με πόνο την κατάρρευση του Μπερλινγκουέρ στο βήμα.

Ο ηγέτης του PCI διακόπτει την ομιλία του, την τελευταία ενόψει των ευρωεκλογών του 1984, πίνει λίγο νερό, σκουπίζει το μέτωπό του με ένα μαντίλι, προσπαθεί να συνεχίσει, διακόπτει και πάλι, βάζει και βγάζει τα γυαλιά του, ξαναπίνει νερό, προσπαθεί και πάλι να μιλήσει, στο ακροατήριο απλώνεται ανησυχία, κάποιοι του φωνάζουν να σταματήσει, «φτάνει!», «δεν νιώθει καλά!», «βοηθήστε τον!». Εκείνος, όμως, επιμένει και καταφέρνει να ολοκληρώσει μια ομιλία που έμελλε να είναι η τελευταία όχι μόνο της πολιτικής του ιστορίας αλλά και της ίδιας του της ζωής. Ο Μπερλινγκουέρ επιστρέφει στο ξενοδοχείο του, ξαπλώνει στο κρεβάτι του και πέφτει σχεδόν αμέσως σε κώμα. Μεταφέρεται στο νοσοκομείο όπου θα αφήσει την τελευταία του πνοή λίγες ώρες αργότερα από εγκεφαλική αιμορραγία. Το ημερολόγιο έγραφε 11 Ιουνίου 1984.

Το ντοκιμαντέρ «Ηταν ο Μπερλινγκουέρ» γυρίστηκε από τον Βάλτερ Βελτρόνι τριάντα χρόνια από τότε . Χρηματοδότης είναι το συνδρομητικό τηλεοπτικό δίκτυο SKY. Ο πρώην διευθυντής της «Ουνιτά» και ιδρυτής του Δημοκρατικού Κόμματος που έχασε τις εκλογές του 2008 από τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι, οφείλει στον Μπερλινγκουέρ το γεγονός ότι γράφτηκε στο PCI όταν ήταν μαθητής.

Ο λόγος αυτής της οικειότητας απέναντι σε έναν πολιτικό που δεν κυβέρνησε ποτέ βρίσκεται στον ίδιο τον Μπερλινγκουέρ. Στη φυσική ευγένεια, στο συναινετικό πνεύμα του, στο εύρος της σκέψης του, στην ανεπιτήδευτη γοητεία του, στην υπερβατική του σχέση με τις πάσης φύσεως ιδεολογικές ορθοδοξίες. Η ταινία του Βελτρόνι ανασυνθέτει τη γέννηση του ιστορικού συμβιβασμού όταν τα βλέμματα ήταν στραμμένα στο πραξικόπημα στη Χιλή και την κλιμάκωση της τρομοκρατίας στην ίδια την Ιταλία. Ο Μπερλινγκουέρ τόλμησε να προχωρήσει έως εκεί όπου δεν είχε τολμήσει κανένας άλλος.

Η ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΜΟΡΟ. Ο ιστορικός του συμβιβασμός προκάλεσε πολλές αντιδράσεις στο εσωτερικό του κόμματός του και σκόρπισε αμηχανία στις δυτικές πρωτεύουσες. Αλλά βρήκε έναν πολύτιμο σύμμαχο στο πρόσωπο του ηγέτη της ιταλικής Δεξιάς, Αλντο Μόρο. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ο Μόρο ήταν έτοιμος να κυβερνήσει με το Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο τότε εκπροσωπούσε σχεδόν το 30% του ιταλικού λαού. Ηρθε, όμως, η απαγωγή από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες για να γραφτεί μία από τις πιο σκοτεινές σελίδες της ιταλικής πολιτικής Ιστορίας: όπως όλα δείχνουν, η εκτέλεση του Μόρο έγινε με τη σιωπηρή συγκατάθεση ηγετικών στελεχών της Χριστιανικής Δημοκρατίας που ήταν πεπεισμένα ότι ο Μπερλινγκουέρ ήταν η ενσάρκωση του κομμουνιστικού κινδύνου. Και δεν αποκλείεται καθόλου να έγινε και με τη σύμπραξη των ιταλικών μυστικών υπηρεσιών.

Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ ήταν πολύ πραγματιστής για να μη σκεφτεί ότι κινδύνευε και ο ίδιος να γίνει στόχος της τρομοκρατίας – είτε της ακροδεξιάς είτε της ακροαριστερής. Η οδηγία του στο περιβάλλον του ήταν σαφής: καμία διαπραγμάτευση με τους τρομοκράτες. «Ακόμη και εάν σας πω τότε να διαπραγματευθείτε, μην το πιστέψετε. Η πραγματική μου επιθυμία είναι αυτή που εκφράζω αυτή τη στιγμή, εδώ, ως ελεύθερος άνθρωπος» είχε πει στην κόρη του Μπιάνκα Μπερλινγκουέρ. Αυτός, πάντως, δεν ήταν ο μόνος κίνδυνος που αντιμετώπιζε.

ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΣΤΗ ΣΟΦΙΑ. Στις 3 Οκτωβρίου του 1973, ο Μπερλινγκουέρ κατευθύνεται με μια λιμουζίνα GAZ-13 Caika στο αεροδρόμιο της Σόφιας, μετά την ολοκλήρωση επίσημης επίσκεψης στη βουλγαρική πρωτεύουσα, όταν ξαφνικά πέφτει πάνω στο πολυτελές αυτοκίνητο ένα στρατιωτικό όχημα. Η σύγκρουση είναι σφοδρή. Ο επίσημος διερμηνέας σκοτώνεται, δύο βούλγαροι πολιτικοί που τον συνοδεύουν τραυματίζονται σοβαρά. Ο ίδιος σώζεται από θαύμα. Τροχαίο δυστύχημα ή απόπειρα δολοφονίας; Και σε αυτήν την περίπτωση η αλήθεια δεν θα λάμψει ποτέ.

Το ντοκιμαντέρ «Ηταν ο Μπερλινγκουέρ», όμως, δεν είναι μόνο πολιτικό. Η κάμερα του Βελτρόνι, ενός ανθρώπου που έχει πάθος με τον κινηματογράφο, ταξιδεύει στο σχολείο όπου διατηρείται ο έλεγχος του νεαρού μαθητή Ενρίκο. Οι βαθμοί του δεν είναι καθόλου καλοί: 5 στα Ιταλικά, 4 στα Αρχαία Ελληνικά, 3 στα Λατινικά. Επειτα εισβάλλει στο κελί των φυλακών του Σάσαρι, όπου ο Μπερλινγκουέρ έμεινε εκατό ημέρες επειδή συμμετείχε στην «εξέγερση του ψωμιού» του 1944. Κατά τη φυλάκισή του, ο τότε 22χρονος Ενρίκο θα γράψει ένα κείμενο στο οποίο εξετάζει για πρώτη φορά το θέμα της συνύπαρξης του κομμουνισμού με την ελευθερία. Ακολουθεί το Συνεδριακό Μέγαρο της Μόσχας, όπου το 1977 ο Μπερλινγκουέρ υπερασπίζεται την αξία της δημοκρατίας, για να αποζημιωθεί με το πιο σύντομο χειροκρότημα που είχε εισπράξει ποτέ: μόλις επτά δευτερόλεπτα. Και φυσικά η σκηνή της κηδείας. Εκεί είναι όλοι οι μεγάλοι του ιταλικού κινηματογράφου. Ο Μικελάντζελο Αντονιόνι, ο Φεντερίκο Φελίνι, ο Ετορε Σκόλα, ο Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, η Μόνικα Βίτι.

………Τίτλοι Τέλους

Δεν μιλάμε με τρομοκράτες
«Αν με απαγάγουν δεν θέλω καμία διαπραγμάτευση με τους τρομοκράτες» είχε πει ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ στην κόρη του Μπιάνκα την ημέρα της απαγωγής τού Αλντο Μόρο από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες